Κλειδί για την ανάπτυξη
Κύριε Μιχαηλίδη, είναι ικανοποιητικά τα επιτόκια που προσφέρονται στην αγορά για τις επιχειρήσεις;
Παρόλο που τα δανειστικά επιτόκια στην Κύπρο ακολουθούν πτωτική πορεία από τον περασμένο Μάρτιο, εν τούτοις εξακολουθούν να είναι από τα υψηλότερα στην Ευρωζώνη, αυξάνοντας έτσι το κόστος για τις επιχειρήσεις και επιβαρύνοντας τις πιθανότητες αναδιάρθρωσης. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα την περασμένη βδομάδα, το μέσο επιτόκιο νέων επιχειρηματικών δανείων στην Κύπρο μειώθηκε το Σεπτέμβριο στο 4,95% από 5,03% τον Αύγουστο και 5,83% το Σεπτέμβριο του 2014. Το κόστος δανεισμού για επιχειρηματικά δάνεια μειώθηκε κατά 0,88% σε ένα χρόνο. Στην Ευρωζώνη, ο μέσος όρος επιτοκίου για επιχειρηματικά δάνεια ήταν 2,73% το Σεπτέμβριο. Τόσο, από έρευνες που κατά καιρούς πραγματοποιούμε μεταξύ των μελών μας ,όσο και από την καθημερινή μας επικοινωνία, αυτό που προκύπτει είναι ότι τα επιτόκια επιβάλλεται να μειωθούν ακόμη περισσότερο και να γίνουν πιο ανταγωνιστικά. Τα μέλη μας κατανοούν τα προβλήματα των τραπεζών από τη μια, από την άλλη όμως, θεωρούν πως η τεράστια διαφορά μεταξύ καταθετικών και δανειστικών επιτοκίων δεν δικαιολογείται.
Δυστυχώς, όπως έχουν σήμερα τα πράγματα πολύ δύσκολα παρέχεται δανεισμός προς τις επιχειρήσεις. Το επίπεδο των μη εξυπηρετούμενων δάνειων είναι προβληματικό για τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος καθ’ ότι αποτελούν το 60% περίπου των δανείων. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με τα αυστηρότατα κριτήρια που καθόρισε η Κεντρική Τράπεζα δυσχεραίνουν την παραχώρηση πιστώσεων προς τις επιχειρήσεις και την οικονομία γενικότερα. Γι’ αυτό και επιμένουμε ότι τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει να προχωρούν με γοργούς ρυθμούς, ευέλικτα και με πρόθεση λογικού συμβιβασμού σε αναδιαρθρώσεις δανείων. Μόνο έτσι θα υπάρξει μείωση των ΜΕΔ, η οποία είναι άκρως αναγκαία, αφού θα βοηθήσει σημαντικά τους ισολογισμούς των Τραπεζών με αποτέλεσμα να μπορούν πλέον να διοχετεύουν τις χρηματοδοτήσεις τους στις επιχειρήσεις. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι ότι, για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας θεωρούμε καθοριστική τη συμβολή του τραπεζικού τομέα, ο οποίος θα πρέπει να στηρίξει τις επιχειρήσεις και την οικονομία μέσω παροχής νέων δανείων, με τις απαραίτητες βέβαια εξασφαλίσεις και κυρίως προοπτικές, τη μείωση των επιτοκίων δανεισμού, την ορθολογική και ευέλικτη αναδιάρθρωση όλων των δανείων και τη μείωση του κόστους του χρήματος γενικότερα. Αν αυτά εφαρμόζονταν από το 2014, σήμερα ίσως το 1/3 των ΜΕΔ θα ήταν εξυπηρετούμενα.
Η αναδιάρθρωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων με βάση τα στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας φαίνεται να γίνονται με ρυθμούς χελώνας. Υπεραμυνόμενες οι τράπεζες καταγγέλλουν ότι οι επιχειρηματίες δεν συνεργάζονται στην αναδιάρθρωση των δανείων τους. Πώς απαντάτε;
Η αναδιάρθρωση των δανείων είναι σχεδόν στάσιμη παρ’ όλες τις προσπάθειες που καταβάλλονται. Σύμφωνα με στοιχεία της Τρόικας μόνο το 25% του συνόλου μη εξυπηρετούμενων δανείων έχουν τύχει αναδιάρθρωσης. Ήδη οι δανειστές μας ανέφεραν ότι η καθυστέρηση στην αναδιάρθρωση των ΜΕΔ επηρεάζει την αξιολόγηση του Κυπριακού προγράμματος και την καταβολή της δόσης, κάτι το οποίο επείγει την αναγκαιότητα διευθέτησης του θέματος. Οι οίκοι αξιολόγησης στις πρόσφατες αναφορές τους επισήμαναν ότι το ύψος των ΜΕΔ κρίνει το περιεχόμενο των αξιολογήσεων της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας το οποίο επηρεάζει το κόστος δανεισμού από τις αγορές. Οι επιχειρηματίες έχουν αντιληφθεί τη σοβαρότητα και την αναγκαιότητα για αναδιάρθρωση των ΜΕΔ. Μάλλον οι τράπεζες θα πρέπει να επιδείξουν περισσότερη κατανόηση για εξεύρεση της κοινής συνισταμένης και θα πρέπει να προβούν σε δίκαιες και βιώσιμες αναδιαρθρώσεις των δανείων προς τις επιχειρήσεις, διαφορετικά μένουμε στάσιμοι και ανακυκλώνουμε το πρόβλημα.
Οι διάφορες χρηματοδοτήσεις, είτε μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, είτε άλλων ευρωπαϊκών σχεδίων που στοχεύουν στην ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, καταλήγουν σε αυτές;
Η χρηματοδότηση των επιχειρήσεων, τόσο από εθνικούς πόρους όσο και από ευρωπαϊκούς, είναι σημαντική βοήθεια για αυτές μέσα στο εξαιρετικά δύσκολο επιχειρηματικό περιβάλλον, όπου η έλλειψη ρευστότητας είναι ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα. Ήδη κάποιες επιχειρήσεις επωφελήθηκαν από τα διάφορα συγχρηματοδοτούμενα σχέδια χορηγιών της κυβέρνησης που αφορούν διάφορους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας, όσο και των προγραμμάτων έρευνας του ΙΠΕ ή άλλων ευρωπαϊκών ταμείων. Οι νέες χρηματοδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, μέσω τοπικών τραπεζών πιστεύουμε ότι αξιοποιούνται από τις Κυπριακές επιχειρήσεις στους τομείς προτεραιότητας που καθορίζονται βέβαια λόγω ευρύτερης μείωσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας, δεδομένης της υποτονικότητας της αγοράς, και της φυσιολογικής τάσης ανάληψης μειωμένου «ρίσκου» ίσως να μην επιδειχθεί το ίδιο έντονο ενδιαφέρον όπως στο παρελθόν. Παρόλα αυτά τέτοια δάνεια και χρηματοδοτήσεις βοηθούν την οικονομία, τις επιχειρήσεις και τις τράπεζες και ως τέτοια τα χαιρετίζουμε.
Από πλευράς επιχειρηματικού κόσμου, τι είδους κινήσεις θα πρέπει να γίνουν;
Μια συμβουλή που θα μπορούσα να δώσω στους επιχειρηματίες είναι να στηρίζονται, όσο είναι δυνατό, στις δικές τους δυνάμεις χωρίς να αναμένουν τον «από μηχανής θεό», όπως για παράδειγμα εξωτερικό δανεισμό ή χορηγίες. Όπως διδαχθήκαμε τα τελευταία χρόνια, οι επιχειρήσεις που επιβιώνουν είναι οι αυτοσυντήρητες και όσες δεν εξαρτώνται από άλλου. Ο κάθε ένας να πάρει το μέλλον της επιχείρησης του στα χέρια του, καλή διάγνωση των συνθηκών, καλή οικονομική διαχείριση, καλύτερος προγραμματισμός και δυστυχώς χρειάζεται υπέρμετρη δράση. Επίσης, από πλευράς επιχειρηματικού κόσμου σημαντική κίνηση πιστεύω ότι είναι η συσπείρωση των κύπριων επιχειρηματιών και η επικέντρωση στην επίτευξη των στόχων τους. Σημαντικό ρόλο εδώ έχει να διαδραματίσει η ΟΕΒ αλλά και οι επί μέρους κλαδικοί σύνδεσμοι. Από την εμπειρία μου ως μέλος της ΟΕΒ αλλά και επαγγελματικών συνδέσμων, γνωρίζω ότι η συλλογική προσπάθεια και διεκδίκηση με ορθολογισμό μπορούν να επιφέρουν πολλές αλλαγές που διευκολύνουν τη διεκπεραίωση των εργασιών. Ταυτόχρονα, έχουμε παρατηρήσει ότι λόγω του θετικού κλίματος που επικρατεί εντός των επαγγελματικών οργανώσεων και συνδέσμων γίνεται ευκολότερη η δημιουργία συνεργασιών μεταξύ επιχειρήσεων, είτε από τον ίδιο ή από συναφή κλάδο. Σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή που διανύει η Κύπρος σήμερα, οι συνεργασίες, κοινοπραξίες ή δημιουργίες clusters (συστάδες επιχειρήσεων) μπορούν να αποβούν ιδιαίτερα δημιουργικές και σωτήριες για τις επιχειρήσεις. Σημαντική είναι και η επένδυση των επιχειρήσεων σε ανθρώπινο δυναμικό. Η ΟΕΒ για πολλά χρόνια τώρα προωθεί την επαγγελματική κατάρτιση είτε μέσω εκπαιδευτικών σεμιναρίων ή μέσω πρωτοποριακών Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων. Μόλις πρόσφατα ολοκληρώθηκε το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα «Υγιείς Εργασιακές Σχέσεις – Σύγχρονες Επιχειρήσεις» μέσω του οποίου η ΟΕΒ εκπαίδευσε περισσότερους από 100 λειτουργούς Εργασιακών Σχέσεων και πιστοποίησε δεκάδες κυπριακές επιχειρήσεις με το πρότυπο «Sound Industrial Relations 2014». Η ανταπόκριση που είχαμε από τις επιχειρήσεις που συμμετείχαν στον πρόγραμμα ήταν εντυπωσιακή και προωθούμε τη συνέχιση του.
Η κυπριακή οικονομία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει δυσκολίες και σωρεία προκλήσεων. Το κρίσιμο σταυροδρόμι που βρισκόταν όμως πριν από δύο χρόνια θα έλεγα πως έχει ξεπεραστεί. Αφήνουμε πίσω μας την κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος, την έλλειψη δημοσιονομικής πειθαρχίας, την καλπάζουσα αύξηση της ανεργίας, την δραματική υποβάθμιση της οικονομίας και του οδυνηρού αποκλεισμού από τις αγορές. Χωρίς όμως αμφιβολία, ο κλάδος ο οποίος έχει πληγεί στο μεγαλύτερο βαθμό είναι αυτός των κατασκευών και γενικά της ακίνητης ιδιοκτησίας. H διεθνής οικονομική κρίση τα προηγούμενα χρόνια και ειδικά τα γεγονότα του Eurogroup το 2013, είχαν σοβαρή επίδραση στον κατασκευαστικό τομέα στην Κύπρο. Υπήρξε πτώση της εγχώριας και της εξωτερικής ζήτησης με αποτέλεσμα τη μείωση των πωλήσεων, έλλειψη πρόσβασης σε πιστώσεις, άνοδος της ανεργίας, κλείσιμο επιχειρήσεων. Μεγάλο πλήγμα συνεπώς δέχθηκαν και όλοι οι τομείς που σχετίζονται με τον κατασκευαστικό τομέα, όπως βιομηχανίες και μηχανολόγοι. Παρόλα αυτά, με συντηρητικούς υπολογισμούς, ο τομέας ανάπτυξης γης πέτυχε κάτι που έμοιαζε ακατόρθωτο. Τα δύο τελευταία δύσκολα χρόνια, έφερε στην οικονομία φρέσκα κεφάλαια από το εξωτερικό που υπερβαίνουν κατά πολύ το €1 δισ., τα οποία ήρθαν για να παραμείνουν και να ενισχύσουν την οικονομία του τόπου και τα κρατικά ταμεία.
Χρειάζεται περισσότερη εξωστρέφεια από τις κυπριακές επιχειρήσεις;
Ποιοι τομείς προσφέρονται περισσότερο για κάτι τέτοιο; Ένας από τους στόχους που είχα θέσει από τη μέρα της εκλογής μου στο αξίωμα του Προέδρου της ΟΕΒ ήταν η προαγωγή της εξωστρέφειας των κυπριακών επιχειρήσεων ως ένα τρόπο εξόδου από την κρίση και δεδομένου του μικρού μεγέθους της αγοράς. Για το λόγο η ΟΕΒ σύστησε την Επιτροπή Ανάπτυξης Ξένων Αγορών η οποία παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις σε θέματα εξαγωγών, προσέλκυσης ξένων αγορών και ευκαιριών για επέκταση κυπριακών επιχειρήσεων σε γειτονικές χώρες. Παράλληλα έχουμε δημιουργήσει ειδικό τμήμα πληροφόρησης για εξαγωγές στην ενημερωτική πύλη της ΟΕΒ (www.epihirimatiki.com). Πιστεύουμε ότι οι εξαγωγές δημιουργούν σημαντικές ευκαιρίες για πολλές επιχειρήσεις, που προσπαθούν να απαντήσουν δημιουργικά στην οικονομική κρίση μέσα σε εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες και σύντομα θα ανακοινώσουμε και άλλες πρωτοβουλίες που θα συμβάλουν στην εξαγωγική προώθηση των Κυπριακών προϊόντων και υπηρεσιών. Ένας άλλος τομέας στον οποίο η Κύπρος αναμφίβολα κατέχει την τεχνογνωσία και το ανθρώπινο δυναμικό είναι ο τομέας των κατασκευών – και των σχετικών με αυτό κλάδων. Σε μια περίοδο που οι κατασκευές στον τόπο μας βρίσκονται σε στασιμότητα, πιστεύουμε ότι οι κύπριοι επαγγελματίες θα μπορούσαν να διεκδικήσουν με αξιώσεις μεγάλα έργα υποδομής ή ανοικοδόμησης σε γειτονικές χώρες κυρίως της Μέσης Ανατολής. Υποσχόμενος τομέας είναι αναμφισβήτητα η ενέργεια αλλά ακόμα και η γεωργία και η βιομηχανία μας έχουν, υπό προϋποθέσεις, ευκαιρίες και δυνατότητες. Για όλους τους τομείς, λόγω μεγέθους, απαιτείται από πλευράς επιχειρήσεων, συλλογική προσέγγιση και όχι ad hoc και σπασμωδικές ενέργειες, και μαζί με το κράτος και φορείς καλή στόχευση, οργανωμένες εκστρατείες. Οι υπηρεσίες και κυρίως οι επαγγελματικές υπηρεσίες στις οποίες διαθέτουμε συγκριτικά πλεονεκτήματα μπορεί να αποτελέσουν την αιχμή του δόρατος. Όπως σε όλα, έτσι και σε αυτόν τον τομέα θέλουμε καλό σχεδιασμό, επαγγελματισμό, συλλογικότητα και στοχευμένες ενέργειες.
Είστε ικανοποιημένοι από τα μέτρα που λαμβάνει η Κυβέρνηση για τη στήριξη των επιχειρήσεων και γενικότερα για τη βελτίωση του οικονομικού κλίματος;
Η οικονομική κρίση και η ένταξη της Κύπρου σε πρόγραμμα στήριξης δημιούργησε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και επέφερε τεράστιες αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας τόσο του δημόσιου όσο και, κυρίως, του ιδιωτικού τομέα. Επομένως, το κράτος έπρεπε, από τη μια, να διορθώσει τα δημόσια οικονομικά, να αποκαταστήσει την εικόνα της χώρας και την εμπιστοσύνη στις αγορές και, από την άλλη, να στηρίξει την επιχειρηματική δραστηριότητα ως μοχλό παραγωγής πλούτου και προσφοράς εργασίας. Στο πρώτο σκέλος, δηλαδή της εξυγίανσης των δημοσίων οικονομικών, μπορεί να κριθεί ως αρκούντως επιτυχής, εις βάρος όμως ή ανισοβαρώς έναντι του μικροοικονομικού περιβάλλοντος. Η Κυβέρνηση σήμερα, λίγο πριν από την έξοδό μας από το πρόγραμμα στήριξης, άρχισε με πολύ δειλά βήματα να λαμβάνει κάποια μέτρα τόνωσης του οικονομικού κλίματος. Στον κρατικό προϋπολογισμό του 2016 είδαμε επιτέλους την εξαγγελία αριθμού σχεδίων χορηγιών, τη σχετική αύξηση σε αναπτυξιακά έργα και άλλες δαπάνες που αναμφίβολα είναι πολύτιμες για τις επιχειρήσεις, την απασχόληση και την οικονομία. Ως επιχειρηματική οργάνωση, που γνωρίζει από πρώτο χέρι τις επιπτώσεις που επέφερε η πρωτοφανής οικονομική κρίση στις επιχειρήσεις, γνωρίζουμε πως οι επιχειρήσεις έπρεπε να έχουν σήμερα περισσότερη στήριξη. Ορθώς φτιάξαμε τα δημόσια οικονομικά, ορθώς στηρίξαμε τις τράπεζες, αλλά δεν μπορούμε να αφήσουμε τις επιχειρήσεις στο έλεος του Θεού, αφού χωρίς υγιή επιχειρηματική δραστηριότητα τίποτα δεν λειτουργεί στην πραγματική οικονομία, ούτε αναχαιτίζεται το σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα της ανεργίας.
Έχετε υποβάλει δικές σας εισηγήσεις;
Η ΟΕΒ, μέσα από μια μακρά διαδικασία επαφών και συζητήσεων με τα μέλη της, συνέταξε και υπέβαλε προς την Κυβέρνηση ένα εκτενέστατο υπόμνημα, το οποίο καλύπτει όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας και καταγράφει συγκεκριμένες εισηγήσεις. Ορισμένες εισηγήσεις της ΟΕΒ έχουν ήδη υλοποιηθεί, για άλλες πήραμε αρνητική απάντηση και πολλές άλλες εισηγήσεις μας βρίσκονται υπό αξιολόγηση από τα αρμόδια Υπουργεία. Επιγραμματικά να αναφέρω μερικά μέτρα οριζόντιας εφαρμογής που πρότεινε η ΟΕΒ και δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί η εφαρμογή τους ή η αξιολόγησή τους: τον ανασχεδιασμό του οικονομικού μας μοντέλου και των υποστηρικτικών του υποδομών σε συνδυασμό με τη χάραξη ολοκληρωμένης και αποτελεσματικής αναπτυξιακής στρατηγικής. Την πλήρη και εκ βάθρων αναδιοργάνωση του ευρύτερου δημόσιου τομέα με στόχο την οικονομικότερη και αποτελεσματικότερη λειτουργία του, τη μονιμοποίηση των διευρυμένων ωραρίων λειτουργίας καταστημάτων και την παροχή ουσιαστικής και πρακτικής στήριξης στις εξαγωγικές προσπάθειες των επιχειρήσεων. Επίσης, επιβάλλεται η εφαρμογή μέτρων και κινήτρων και ανάλογου σχεδιασμού προσέλκυσης ξένων επενδύσεων και αποτελεσματική ενθάρρυνση γενικότερα των επενδύσεων στην Κύπρο. Θα πρέπει επίσης να καταπολεμηθεί η απαράδεκτη, αντιπαραγωγική και δαπανηρή γραφειοκρατία που σκοτώνει τις λιγοστές προσπάθειες επαναδραστηριοποίησης, η υλοποίηση εισηγήσεων της μελέτης για Έρευνα, Καινοτομία και Τεχνολογική Ανάπτυξη, ενώ επιβάλλεται και η ανάγκη χάραξης μακροπρόθεσμου ενεργειακού σχεδιασμού και σχετικής επενδυτικής πολιτικής και σταθερότητας.
Τι είδους έργα θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αναθέρμανση της οικονομίας;
Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια οι ξένες επενδύσεις και η εξαγωγή προϊόντων και υπηρεσιών περιορίστηκαν σημαντικά. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το οικονομικό σοκ που έχουμε υποστεί το 2013 και το κλείσιμο της κάνουλας των τραπεζών, επέφεραν την παντελή απουσία «φρέσκου» χρήματος στην κυπριακή οικονομία. Ήδη έχουν γίνει κάποιες κινήσεις, και με τη στήριξη του κράτους, στο εξωτερικό για επέκταση σε Μέση και Άπω Ανατολή και τα μηνύματα που λαμβάνουμε από πιθανούς νέους επενδυτές είναι ενθαρρυντικά. Επίσης, τα κίνητρα που έχουν εξαγγελθεί για απόκτηση άδειας μετανάστευσης από επενδυτές τρίτων χωρών φαίνεται να αποδίδουν καρπούς και αποτελούν παράδειγμα ότι τέτοια πρακτικά μέτρα χρειάζεται η αγορά. Επιτέλους προχωρούν επίσης κάποια μεγάλα πολυαναμενόμενα έργα που σίγουρα θα φέρουν άμεσα οφέλη στην οικονομία, όπως είναι τα λιμάνια και η ανάπτυξη Τεχνολογικού Πάρκου. Οι διαδικασίες για τα έργα αυτά, βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο και ευελπιστούμε σε σύντομη κάθοδο επενδυτών για την ανάπτυξή τους. Τα έργα αυτά αναμένεται να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας και πολλές προοπτικές ανάπτυξης για την οικονομία μας. Σε ό,τι αφορά τον τομέα του τουρισμού θεωρούμε τη σύντομη αδειοδότηση και ανάπτυξη του ολοκληρωμένου Casino Resort ως ύψιστης σημασίας έργο, και θα πρέπει να ενθαρρύνουμε και άλλα έργα υποδομής και εμπλουτισμού όπως για παράδειγμα μαρίνες και θεματικά πάρκα, ενώ παράλληλα πρέπει να επενδύσουμε, μεταξύ άλλων, στον θεματικό τουρισμό, όπως ο αγροτικός, ο θρησκευτικός, ο ιατρικός και ο αθλητικός.
